قارچ دکمه ای
قارچ دکمه ای : منزل کار مرجع اصلی آموزش کار در منزل ، مشاغل خانگی و ایده های کارآفرینی است .
یکی از انواع مشاغل پر طرفدار پرورش قارچ است
مواد پروتئینی، یکی از مهمترین اجزای مواد غذایی مورد استفاده انسان هاست.
نیاز طبیعی بدن انسان به این مواد، مبین ضرورت استفاده آنها در سبد غذایی خانواده ها است. از دیرباز انواع گوشت ها، خصوصاً گوشت قرمز منبع اصلی تامین پروتئین مورد نیاز انسان ها بوده است.
لیکن در حال حاضر، به واسطه تغییر روش زندگی از سنتی به ماشینی و کاهش تحرک افراد در زندگی روزمره، استفاده از گوشت قرمز به دلیل دارا بودن مقدار زیادی چربی رو به کاهش است، در عوض استفاده از مواد غذایی ای که دارای مقدار کافی پروتئین بوده و برای سلامتی زیان‌آور نباشند مورد توجه واقع شده است.
حبوبات، سویا و قارچ خوراکی مهمترین منابع پروتئین غیر حیوانی هستند که امروزه به طور وسیع مصرف می شوند.
در این میان بازار مصرف قارچ خوراکی به دلیل افزایش سطح آگاهی جامعه نسبت به فواید و روش مصرف آن، روند رو به رشدی را تجربه می‌کند.
قارچ به علت این که سرشار از مواد
- پروتئینی
- گلوسیدی
- ویتامین ها
- و مواد معدنی
است می تواند غذای مناسب و کاملی برای انسان به شمار آید.
ضمن این که به واسطه سهولت پرورش قارچ های خوراکی می توان آنها را به صورت تازه، خشک، کنسرو و پودر به بازار عرضه نمود.
اجرای طرح پرورش قارچ خوراکی (پرورش قارچ دکمه ای ) به عنوان یک فعالیت تولیدی ضمن اینکه گامی به سوی خود اتکایی کشور در صنایع غذایی به شمار می رود می تواند بسترساز اشتغال به کار نیروهای متخصص خصوصاً در علوم کشاورزی و سایر افراد گردد ضمن این که بانوان کارآفرین نیز می‌تواند با پیاده‌سازی این طرح گامی در جهت توسعه میهن بردارند.
قارچ های خوراکی ( قارچ دکمه ای ) از لحاظ نوع تغذیه به دو دسته ی :
- تجزیه کننده های اولیه
- تجزیه کننده های ثانویه
تقسیم می‌شوند، تجزیه کننده های اولیه به دسته از قارچ ها اطلاق می گردد که توانایی تجزیه سلولز و بقایای مرده ی گیاهی را دارند، اما تجزیه کننده های ثانویه برای رشد و تغذیه به محیطی احتیاج دارند که قبلا توسط ریزسازواره ها (میکروب‌ها) تجزیه شده باشند.
ساختار قارچ (پرورش قارچ دکمه ای ) :
قارچ ها از ریسه های نخی شکل موسوم به هیف تشکیل شد تشکیل یافته اند، که انشعابات آن ها شبکه میسیلیوم را تشکیل می‌دهند. شبکه میسیلیوم در مواردی در زیر زمین (چوب و یا مواد پوسیده) پنهان می باشد.
- کلاهک: بخش فوقانی قارچ را تشکیل می‌دهد.
- تیغه‌های لامل: یک سری تیغه که به صورت رادیال و یا شعاعی در زیر کلاهک قرار گرفته اند و هاگ یا بدر قارچ در آن ها تولید می شود.
- ساقه: ساقه یا پایه قارچ است که البته ساقه واقعی مانند آنچه در گیاهان وجود دارد، نیست و در همه قارچ ها نیز وجود ندارد.
- حلقه: یک حلقه به شکل دامن که دور ساقه ی قارچ بالغ را در بر گرفته است (در همه قارچ ها وجود ندارند).
- زوائد: زائده های برجسته روی سطح کلاهک برخی از قارچ ها.
- فنجانک: ساختار فنجانی شکل در قاعده قارچ (همه قارچ ها دارند).
- رشته های میسلیال: رشته های ریشه مانند که تکیه‌گاه قارچ در خاک می باشد.
نمایی از ساختار قارچ
گونه های متداول قارچ های خوراکی :
- قارچ های دکمه و یا سفید: پر مصرف ترین قارچ خوراکی در سطح جهان می باشد.
- قارچ صدفی
- قارچ قهوه ای
- قارچ پروتابل
- قارچ طلایی
- قارچ سیاه
- قارچ ترافل: گران ترین و کمیاب ترین قارچ جهان است.
اصول قارچ دکمه ای :
پرورش قارچ دکمه ای : قارچ خوراکی تکمه ای و یا قارچ دکمه ای دارای یک ساقه است که کلاهک پهن و چتری شکل به نام پیلوس را نگه می دارد. در سطح زیرین کلاهک، تیغه های متعددی وجود دارد. در هنگام جوانی قارچ با پرده غشایی که از انتهای کلاهک به پای وصل می شود، پوشیده شده است. قسمتی از این غشا که پس از پاره شدن آن اطراف ساقه را فرا می‌گیرد، حلقه یا آنالوس نامیده می‌شود. متخصصان تغذیه به خانواده‌ها توصیه می‌کنند که همیشه قارچ را در برنامه غذایی خود بگنجانند، زیرا قارچ به علت داشتن ژرمانیوم موجب افزایش انرژی و رفع خستگی در افراد می شود.
مراحل پرورش قارچ دکمه ای :
در واحد پرورش قارچ دکمه ای صرف نظر از مقیاس تولید، چنانچه کمپوست مورد نیاز را خود تهیه نماید در کل دارای سه بخش تولید شامل:
- بخش فرآوری کمپوست
- بخش فرآوری خاک پوششی
- بخش تولید قارچ می باشد.
تولید کمپوست قارچ دکمه ای :
منظور از فرمولاسیون کمپوست نسبت به نسبت ترکیب مواد یا فرمول ساخت آن است. به طوری که بتوان مقدار مناسب ۵/۱ تا ۷/۱ درصد نیتروژن را در ابتدای کمپوست داشته باشیم.
ماده اولیه و اصلی کمپوست در اکثر واحدهای تولید کمپوست شامل:
- کلش گندم
- کود مرغی
- سولفات کلسیم
است. در فرایند کمپوست سازی فرمول های زیادی مورد استفاده قرار می گیرند. این فرمول ها متنوع می باشند و تا کنون فرمول خاصی به عنوان یک فرمول کلی و جهانی در سراسر جهان ارائه نگردیده است و در هر منطقه ای که کشت و پرورش قارچ دکمه ای صورت می پذیرد بر حسب مواد اولیه موجود ممکن است از یک یا چند فرمول منطبق با شرایط آن منطقه استفاده شود.
در کشور هلند برای ساخت کمپوست از فرمول زیر استفاده می شود.
کلش گندم (رطوبت ۱۵ درصد ۱۰۰۰ کیلوگرم، کود مرغی (رطوبت ۴۰ درصد) ۸۰۰ کیلوگرم، سولفات کلسیم (رطوبت ۲ درصد) ۸۵ کیلوگرم، آب ۵۰۰۰ لیتر.
| کلش گندم (رطوبت ۱۵ درصد) | ۱۰۰۰ کیلوگرم |
| کود مرغی (رطوبت ۴۰ درصد) | ۸۰۰ کیلوگرم |
| سولفات کلسیم (رطوبت ۲ درصد) | ۸۵ کیلوگرم |
| آب | ۵۰۰۰ لیتر |
برای تولید کمپوست فرمول زیر توسط دانشکده فنی مشهد ارائه شده است که اکثر کارخانه ها از آنها استفاده می کنند.
کاه و کلش ۷۵ کیلوگرم + ۳۳ کود مرغی کود + ۲/۱ کود اوره + ملاس چغندر، ۱ کیلو (که می توان از پودر سویا نیز به جای آن استفاده کرد) + پودر گچ، ۴ کیلو (از لزج شدن و چسبندگی و چرب شدن جلوگیری می کند)، همچنین از پودر سنگ گچ برای نگهداری رطوبت استفاده می‌شود.
از فرمول زیر می توان در هر محدوده با کمی تغییرات استفاده کرد:
- کلش گندم ۶۰۰۰ کیلوگرم
- کود مرغی ۳۵۰۰ کیلوگرم
- ملاس ۱۰۰ کیلوگرم (مواد غذایی کنسانتره)
- اوره ۱۰۰ کیلوگرم (مواد شیمیایی)
- گچ هیدراته ۴۰۰ کیلوگرم (مواد معدنی)
کمپوست فاز ۱ قارچ دکمه ای :
قارچ دکمه ای : این مرحله شامل خیس کردن و مخلوط کردن مواد اولیه به هوا دادن آن ها می باشد، این مرحله بیشتر در هوای باز انجام می شود. در این مرحله کمپوست قهوه ای شده و بوی آمونیاک می دهد، رطوبت آن اگر حدود ۷۰ تا ۷۴ درصد باشد مطلوب است. یعنی با فشردن کمپوست در دست قطرات آب از بین انگشتان ظاهر می‌شود. در مجموع می‌توان گفت فاز ۱ هنگامی پایان می یابد که
- بوی تند آمونیاک از آن متصاعد شود
- کمپوست قابلیت نگهداری آب را دارا باشد
- دارای رنگ قهوه ای تیره باشد.
رنگ قهوه ای تیره حاکی از انجام فرآیند کارملیزیشن (Carmelizaion) است. کارملیزیشن فرآیندی است که طی آن آب از کربوهیدرات خارج و غلظت کربن افزایش می‌یابد. یکنواخت بودن کمپوست از نظر فیزیکی و شیمیایی از اهمیت زیادی برخوردار است، برای این منظور از ابزار، ماشین ها و در کل از روش‌های متنوعی استفاده می‌شود.
استانداردها قارچ دکمه ای :
مراکز تولید کمپوست متوجه مزیت سیستم‌های تامین هوای تحت فشار از کف بتونی شده اند زیرا در این روش:
- عملیات تخمیر قابل کنترل است.
- فرآیند تخمیر هوازی کامل تر است در نتیجه سرعت آن افزایش می‌یابد در دوره آن کوتاه تر می شود.
- تأثیر شرایط جوی بر عملیات تخمیری کمتر است.
برای هوا دهی از کف، در مرحله اول به ازای هر تن کمپوست بایستی تهویه با فن ها به میزان ۱۵-۵ متر مکعب در ساعت با فشار ۳۰۰۰ تا ۴۰۰۰ پاسکال صورت گیرد. بونکرها یا استخرها در مرحله اول با عرض ۶ و ۸ متر، طول ۲۰ تا ۴۰ متر و ارتفاع ۶ متر طراحی می‌شوند. جابه‌جایی و زیر و رو کردن کمپوست با لودر انجام می گیرد. درصد نیتروژن طی فرایند تهیه کمپوست افزایش می‌یابد. در انتهای فاز یک و دو آنالیز یا سنجش نیتروژن انجام می شود.
بعد از خیس کردن فاز ۱ برگرداندن یک روز در میان انجام می شود. مگر اینکه حرارت بالا برود.
بعد از یک دوره ۱۶ روزه کمپوست ها جهت اجرای فاز ۲ و پر کردن تن تونل ها حمل می شود.
کمپوست فاز ۲ قارچ دکمه ای :
قارچ دکمه ای : پس از انتقال کمپوست به تونل های پاستوریزه، تحت شرایط تنظیم حرارتی، دمای کمپوست را به ۶۰-۵۸ درجه سانت یگراد می رسانیم و هدف اصلی آن خارج کردن آمونیاک از کمپوست است. در این دما عوامل بیماری‌زا از بین می‌روند و در عوض محیط مناسبی برای رشد باکتری ها و قارچ ها گرمادوست می گردد. سپس دمای کمپوست را به ۴۸-۴۵ می رسانیم در این مرحله کمپوت آمونیاک از دست می‌دهد و شیرین می‌شود که اصطلاحاً به آن conditioning می گویند. در ادامه کار به طور ناگهانی دمای کمپوست را به ۲۰-۱۸ درجه سانتی‌گراد کاهش می‌دهیم تا میکرو ارگانیزم های مرده بعدا مواد تغذیه میسیلیوم (توده سفید رنگ که متشکل از ریسه یا هیف های نخی شکل و بسیار ریز قارچ است) قارچ قرار گیرند. در پایان کمپوست فاز ۲ اگر مراحل کار به طور صحیح انجام شده باشد، هیچ گونه بوی آمونیاک به مشام نمی رسد و کمپوست پوشیده از کلنی سفید رنگ قارچ های ذره بینی مفیدی به نام عکس اکتینومیست fire-fang می شود. در پایان این مرحله مقدار آمونیاک به کمتر از ۱/۰ قسمت در میلیون و مقدار نیتروژن به ۲ تا ۵/۲ درصد می رسد.
استاندارد ها:
فاز ۲ در تونل ها صورت می گیرد.
در فاز ۱ و ۲ تونل ها یا با کفه اسپیگوت یا کف گرید (grid floor) ساخته شده با فن های قوی تر هوادهی صورت می گیرد.
ابعاد تونل های پاستوریزه ۲* ۲۰ تا ۴* ۴۰
کف عایق و دیوار عایق (از جنس پلی اورتان) یا عایقی که در برابر آمونیاک است و هوای مرطوب مقاومت بیشتری دارد (در هر متر مربع ۸۰۰ تا هزار و ۵۰۰ کیلوگرم کمپوست جای می دهند).
با توجه به گفته‌های بعضی از اساتید محترم قارچ یک محصول متفرقه باغبانی می باشد و چون برای کشت آن از خاک استفاده نمی شود می‌توانیم در فیلد محصولات هیدروپونیک قرار دهیم.
هر دوره کشت قارچ از زمان کشف اسپان در کمپوست حدود ۲ ماه طول می‌کشد که شامل مراحل زیر می باشد:
- کشت اسپان
- انتقال بلوک به داخل سالن
- مرحله ی پنجه دوانی یا ریشه دوانی
- خاک دهی
- هوا دهی
- مراحل برداشت
۱-قارچ دکمه ای کشت اسپان در کمپوست:
اسپان به بذر قارچ می گویند برای تهیه بذر قارچ از ارقام گندم قدس- امید- فلات و یا ارزن استفاده می‌کنند. پس از ضدعفونی و سترون کردن به وسیله میسیلیوم قارچ که قبلا آماده شده تلقیح می‌نمایند.
کشت اسپان یا با دست انجام می گیرد یا با دستگاه (کمپوست بلوک).
اسپان قارچ
مقدار اسپان زنی استاندارد در مورد قارچ دکمه ای، ۷ لیتر در هر تن کمپوست یا یک چهارم لیتر در ۸ فوت مربع از بستر کاشت می باشد. در صورت ارزان بودن و قابل دسترس بودن اسپان بهتر است که برای کلونیزه شدن سریع بستر از مقدار اسپان بیشتری استفاده نماییم. همچنین بهتر است روز قبل از اسپان زنی، اسپان های به هم چسبیده را از هم جدا کرده و دانه دانه در آوریم.
چنانچه اسپان، تازه باشد بذر به راحتی از هم جدا می شوند و چنانچه بخواهیم اسپان تازه را نگهداری کنیم و برای دوره بعد از آن استفاده کنیم، بهتر است که اسپان ها در داخل یخچال با دمای ۳۰ درجه سانتی گراد نگهداری کنیم اسپانینگ یا بذر پاشی بعد از آماده شدن کمپوست، باید هر چه سریع تر انجام شود.
در صورت تاخیر در بذر پاشی، قارچ دکمه ای و کپک های هرز و رقیب فرصت کافی جهت مستقل شدن و رشد در کمپوست را به دست می‌آورند. اختلاط صحیح و یکنواخت بذر قارچ با کمپوست مهم بوده و بهترین روش اختلاط، توزیع یکنواخت ۵/۴ (چهار پنجم) اسپان مورد نیاز در درون کمپوست و پوشانیدن سطح کمپوست با ۴/۱ (یک چهارم) باقیمانده مفید است. زیرا این کار سبب تشکیل میسلیوم های قوی قارچ خوراکی و نتیجه افزایش محصول می گردد.
۲-مرحله انتقال بلوک ها به سالن
قبل از توضیح مراحل و چگونگی انتقال بلوک ها به سالن، انواع سیستم های کشت قارچ دکمه ای تشریح می گردد.
سیستم های کشت:
روش های کشت متفاوتی وجود دارد از جمله قفسه‌ای (بلوکی و کیسه ای)، جعبه ای، گلدانی و بستری که رایج ترین آن ها دو روش سیستم کشت قفسه ای و جعبه ای می باشند.
روش قفسه ای قارچ دکمه ای :
رایج ترین روش در مکان‌های سقف امروزی است که در آن راندمان تولید مطلوب است و از حداقل فضا بیشترین استفاده را می توان برد. اسکلت قفسه ها، معمولا آلومینیومی یا پروفیل های آهن است که به صورت چندین ستون عمودی ضخیم تر در فواصل مشخص می باشد که روی آن ها تیرهای افقی با ضخامت کم تر جای گرفته و روی آن ها قفسه ها آرام می گیرند.
عرض قفسه ها در حالت دو طرف نهایت تا ۱۴۰ سانتی‌متر است و در حالت یک طرفه (کنار دیوار ها) حداکثر تا ۷۰ سانتی متر می باشد. عرض راهروی اصلی ۱ تا ۵/۱ متر و راهرو های فرعی ۸۰ تا ۶۰ سانتی متر هستند. فاصله طبقات از همدیگر تا ۷۰ سانتی متر و طبقه اول تا سطح زمین باید حداقل ۲۰ سانتی متر فاصله داشته باشد. کف قفسه ها را می توان با توری گالوانیزه آغشته به نوعی ضد زنگ یا رنگ های اپوکسی بهداشتی و یا الوارهای چوبی نرم که با پوشش نقتنات مس اندود شده پوشاند. عرض این الوارها، ۲۰-۱۵ سانتی متر و ضخامت آن ها بسته به طول طبقات تا ۵/۳ سانتی متر اختیار می شود. به منظور تهویه و زهکش مناسب، بین الوارها را ۲ سانتی‌متر فاصله می دهند.
روش جعبه ای پرورش قارچ دکمه ای :
این روش پرورش قارچ دکمه ای ، برخلاف روش قبلی متحرک است، به این معنی است که در آن تعدادی جعبه با اندازه استاندارد ۱۵* ۱۰۰*۵۰ سانتی متر به تو به صورت شطرنجی طوری روی هم قرار می‌گیرند که فاصله جعبه بالایی از پایینی که ۳۵-۴۰ سانتی‌متر باشد. در بعضی از واحدها به جای انتقال بلوک ها به سالن اصلی ابتدا بلوک ها را به سالن اسپان ران منتقل می کنند.
سالن اسپان ران برای قارچ دکمه ای :
در بعضی سالن ها کمپوست ها در مکان دیگری به نام اتاق اسپان ران این دوره را می‌گذرانند و در روز دوازدهم برای خاک دهی به سالن اصلی منتقل می شوند. این کار برای استفاده حداکثری از سالن های تولید انجام می گیرد.
در این مرحله کاری دمای داخلی کمپوست باید بین ۲۶ تا ۲۸ درجه سانتی گراد باشد. لذا دمای سالن در این مرحله ۲۵ الی ۱۵ درجه سانتی گراد می باشد. این مرحله ۱۲ الی ۱۵ روز طول می کشد. در این مرحله نیازی به تنظیم رطوبت سالن و تهویه هوای آن نیست. فعالیت کمپوست و رشد میسلیوم در آن باعث ایجاد حرارت و گاز کربنیک می‌شود این گاز کربنیک در این مرحله برای رشد میسلیوم ها ضروری است لذا نباید هوای سالن را خارج کرد.
نکته مهم قارچ دکمه ای : اوج فعالیت کمپوست در روزهای پنجم تا دهم می باشد که دمای آن به شدت بالا می رود. هر چقدر بلوک های کمپوست سنگین‌تر، ارتفاع بیشتر و از بذر بیشتری در آن استفاده شده باشد دمای داخلی آنها بالاتر می‌رود
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.